Ter ere van de lancering van het boek Scheidingklets gaven opvoedkundige Tischa Neve en eigenaar van Gezinnig Rianne van Essen op vrijdag 11 september, de Dag van de scheiding, het webinar ‘Kind & scheiding’. Hieronder een uitgebreide samenvatting van het inhoudelijke deel door Tischa Neve en antwoord op een vraag uit de chat waar we tijdens het webinar niet aan toekwamen.
De impact van een scheiding op kinderen
Ieder jaar krijgen zo’n 55.000 kinderen te maken met een scheiding van hun ouders. Een scheiding heeft hoe dan ook impact maar wij als ouder kunnen ervoor zorgen dat die impact niet al te groot wordt. Het is schrijnend om de voorbeelden te zien van gezinnen waar het heel moeizaam verloopt. Ik vind: het is onze verantwoordelijkheid om onze kinderen er zo goed mogelijk doorheen te helpen. Er is geen kind die ervoor kiest. Als ouders moeten we ons realiseren dat we te allen tijde de belangrijkste taak hebben om het belang van het kind voorop te zetten. Ook al is dat moeilijk. En als het niet lukt dat samen met de ex partner te doen, alleen kun je ook veel doen om je kind zo goed mogelijk te ondersteunen. Kinderen ondervinden niet per definitie schade van een scheiding, wél van een scheiding die met veel conflicten en strijd gepaard gaat! Als we het goed doen, kunnen kinderen ook veel leren van een scheiding. Ze kunnen er zelfstandig en flexibel van worden. Ze leren omgaan met heftige emoties en ze leren met hun ouders te praten. Als de scheiding niet goed verloopt en als we kinderen niet kunnen ondersteunen in hun emoties is de impact heftiger.
Met ruziemakende ouders wordt de vertrouwde basis nog meer aan het wankelen gebracht. Er kan een loyaliteitsconflict ontstaan: innerlijk conflict dat je moet kiezen tussen je ouders. Het kan zijn dat een kind verlatingsangst opbouwt waardoor het later moeite heeft om zich te binden. Een nare scheiding met veel conflicten kan zorgen voor angsten, slechtere schoolprestaties, gedragsproblemen, gebrek aan zelfvertrouwen en eigenwaarde. Soms is er sprake van parentificatie, dat kinderen de rol van ouder overnemen, voor de ouder gaan zorgen. Vaak worden beschermingsmechanismen opgebouwd. Bijvoorbeeld het weglachen van emoties of altijd de lieve vrede willen bewaren bij ruzies, dat zijn mechanismen die later niet meer helpend zijn. Het is echt geen gemakkelijke opgave met al je eigen emoties, maar wees je bewust en doe je best om emoties ruimte te geven en ruzies te beperken. Realiseer je: dat wat je in je jeugd aan basisvertrouwen mee krijgt, aan positieve en negatieve ervaringen meemaakt en hoe belangrijke volwassenen met je omgaan en je steunen, neem je allemaal mee je volwassenheid in. Een kind groeit het beste op in de nabijheid en onder de liefdevolle verzorging van zijn beide ouders. Dus probeer een vorm te vinden dat een kind contact heeft met beide ouders. In specifieke gevallen is dit uiteraard niet mogelijk.
Wat kun je als ouders doen om je kind hierbij te helpen?
Het allerbelangrijkste gedurende het hele proces, van het moment waarop je vertelt over de scheiding tot jaren daarna, is: geef helderheid en rust. Weet je nog niet precies hoe jullie het gaan doen qua verdeling of waar je gaat wonen? Vul in wat je kan invullen zodat een kind houvast heeft aan de dingen die al wel staan. Natuurlijk moeten we kinderen niet opzadelen met onze eigen problemen, maar wees wel eerlijk en helder en zeg bijvoorbeeld: Dit is nu hoe het is. Wat je vertelt hangt natuurlijk ook af van de leeftijd van je kinderen, ik noem het altijd ‘behapbaar’ eerlijk zijn. Wat helpt is overzicht om houvast te geven. Je kan een weekplanner gebruiken zodat voor je kind helder is wanneer ben ik bij wie, wie komt me ophalen enz. Probeer dezelfde basisafspraken te maken, bijvoorbeeld over bedtijden, zakgeld, iPadgebruik, gezond eten. Het tweede punt is begrip. Als je kind schoenen aan wil die in het andere huis zijn, dan lijkt dat een klein dingetje maar probeer er echt begrip voor te tonen. Heb ook begrip voor een eventuele terugval. Kleintjes kunnen zindelijkheid weer even kwijtraken of slechter eten of slapen of heel druk of boos zijn. Dat is lastig in een scheidingperiode, je hebt zelf al zoveel op je bordje. Het is wel fijn als we ze uitleggen dat het logisch is in deze fase. Wat helpt is om kinderen regie te geven daar waar het kan. Wat wil je meenemen, welke knuffels wil je hebben? Het geeft heel veel strijd en gedoe als je het over alles eens wilt zijn. Gedeeld ouderschap is ook heel veel loslaten. Ieder doet het op zijn eigen manier. Uit de chat: je gaat over je ‘eigen nest’ en heb vertrouwen in de ander. Probeer niet te compenseren. Die neiging is groot als je je kind niet alle dagen ziet. Extra lang opblijven, cadeaus geven, alles maar goed vinden. Maar dat schiet natuurlijk niet op als beide kanten er zo mee omgaan. Het helpt kinderen niet als wij te veel regels loslaten. De dagen dat ze bij jou zijn hoeven geen feest te worden. Het is beter om zoveel mogelijk door te gaan met de manier van opvoeden zoals het was. Maak het voor je kind zo makkelijk mogelijk. Dat je kind niet met extra tassen loopt te zeulen. Dat je de tas altijd uitpakt ook als je ‘m kort daarna weer in moet pakken want altijd uit een tas leven maakt dat je nooit ergens helemaal bent. Kijk of je een aantal dingen dubbel kunt aanschaffen. Vermijd gesprekken met je ex over het gedoe waar je kind bij is, want dat maakt het voor een kind niet makkelijk. Probeer vanuit je kind te denken. Zorg ook voor een goeie overdacht – per mail of telefoon, wat haalbaar/prettig is in jullie contact – zodat je kind niet alles hoeft te herhalen.
Scheidingklets is een boek waar ik heel erg in geloof. Niet elke ouder vindt het makkelijk om die gesprekken te voeren net hun kind. Dit boek is een prachtige manier om dat te doen. Een hulpmiddel waardoor kinderen kunnen vertellen wat ze lastig vinden of wat ze anders willen of wat ze nog niet zo prettig vinden lopen is heel fijn. Dat helpt je inzicht te krijgen in hoe ervaart mijn kind het.
Emoties van jou en je kind(eren)
Het belangrijkste én moeilijkste stuk bij een scheiding is het omgaan met alle emoties. Van jezelf, van je ex partner en van de kinderen. Met alle drie heb je te dealen. Het is ontzettend ingewikkeld om je kinderen op te vangen als je ook al je eigen emoties erbij hebt. Wat ik het belangrijkste vind is dat we onszelf en onze kinderen de ruimte geven voor emoties. Begrijpelijk dat we emoties soms wegstoppen, weg-eten of afleiding zoeken, maar als we emoties niet de ruimte geven, dan zetten ze zich vast in ons systeem. Ze gaan niet weg als ze geen ruimte krijgen. Vergelijk het met een strandbal. Als je emoties niet toelaat/niet wilt voelen, stop je die strandbal steeds een stukje verder onder water. Het wordt steeds pittiger als de druk toeneemt. Het wordt steeds zwaarder om hem onder te duwen. Dat gebeurt ook als je jouw emoties, of de emoties van een kind, steeds opkropt. Uiteindelijk hou je het niet meer en schiet de bal omhoog. Hoe verder je hem hebt ondergeduwd hoe harder hij omhoogschiet. Dat is het moment waarop kinderen in een mega boze bui kunnen komen.
Het betekent niet dat we in onze emoties moeten blijven hangen, dat is weer de andere kant, maar we moeten echt ruimte geven aan de emoties. Je kunt best even je strandbal onderduwen in het bijzijn van de kinderen maar zijn ze naar school of de opvang, ga echt even stilstaan bij wat je voelt. Zoek die momenten. Wees niet bang voor wat je voelt. Durf te voelen. Maak gebruik van hulptroepen, een vriendin die je dag en nacht kunt bellen. Ik leerde dat emoties als golven zijn, en een golf slaat altijd ergens weer om. Als kinderen hun emoties kunnen uiten, kunnen ze er beter mee dealen en worden ze minder groot. Wat ik wil meegeven: gedrag is niet zomaar. Er zit altijd iets achter. Als mijn zoontje nukkig of boos was, huilerig over kleine dingen, dan zei ik in plaats van ‘joh, lieverd, niets aan de hand, kom op, even een dikke kus en het is klaar’, juist ‘kom eens even hier. Huil maar even al je tranen eruit.’ Of ‘Wees maar even boos, het is ook ingewikkeld.’ Het mooie is: als die emoties er even uit zijn, dan gaat het vaak weer. Ik kon ook niet al mijn eigen emoties weghouden bij mijn kind, maar dat hoeft ook niet. Kinderen moeten niet het gevoel krijgen dat ze jou moeten opvangen in je emoties. Ik vind het essentieel dat kinderen zien dat wij het ook moeilijk hebben. Zo leren ze dat emoties er mogen zijn. Deal met je eigen emoties. Zoek ondersteuning en hulp. Je kunt zelf koers pakken. Als dat lukt is dat het grootste cadeau voor je kind! En: zorg dat je kinderen zich zo min mogelijk zorgen hoeven te maken. Hou de volwassen zaken bij de volwassen mensen.
Tot slot
Hoe wil jij dat je kind terugkijkt op de scheiding? Los van of je partner in de meewerkstand staat of niet, jij bent verantwoordelijk om respectvol over de ander te praten. Jij bent verantwoordelijk voor de manier waarop je kind terugkijkt op de scheiding, in ieder geval voor jouw aandeel daarin. En natuurlijk is het hartstikke moeilijk om aardig over de ander te praten als die ander dat niet doet. Voor mij staat voorop – ook al zit je in een pittige scheiding – blijf doen waar jij in gelooft. Als jij wel je best doet om te blijven communiceren, wel te overleggen, wel vriendelijk over je ex te praten, wel de dingen pas te bespreken als de kinderen er niet bij zijn, dat jij wel glimlacht en meeloopt naar de voordeur, laat je zien hoe jij het wilt. Je kan het zinnetje gebruiken: als papa of mama kon, dan zou hij/zij sommige dingen wel anders doen. Je kunt je ex niet sturen, maar wel zelf proberen het goed te doen. Zorg voor veel contact en verbinding met je kind en maak nieuwe rituelen in de nieuwe situatie. Zoek hulp als je dat nodig hebt. Je kunt onder meer terecht bij Villa Pinedo, op mijn site opvoedcursussen.nl of bij het Centrum voor jeugd en gezin.
Vraag uit de chat: Wat als kinderen niet naar hun andere ouder toe willen?
Dit is een complexe vraag waar ik geen eenduidig antwoord op kan geven. Het hangt van verschillende factoren af en is in iedere situatie anders. Het belangrijkste is om boven water te krijgen waarom een kind dat niet wil om vervolgens met elkaar naar oplossingen te zoeken. Probeer een gesprek aan te gaan met je kind: wat maakt dat hij het niet wil? Er kan veel meespelen. Misschien ervaart het kind spanningen tussen de ouders. Een kind kan het gevoel hebben dat de ene ouder het niet fijn vindt als hij naar de ander gaat. Geef als ouder altijd aan: ik vind het goed dat je gaat. Vertel dat jij je ook vermaakt want een kind kan denken dat de ouder helemaal ellendig en alleen is als hij er niet is. Neem dat weg door niet te zeggen ‘oh wat ga ik je missen’ maar geef aan dat jij zelf ook leuke dingen gaat doen in het weekend. Of het kind ervaart verschillende werelden. Als het bij beide ouders ander gaat kunnen ze moeite hebben met de overgang van de ene naar de andere ouder. Wat ook kan dat je het als ouder lastig vindt dat je kind weggaat en dat je kind dat voelt en daarom liever niet weg wil gaan. Of misschien vindt het kind het bij de andere ouder moeilijk omdat hij daar negativiteit voelt. Dat hij niet de structuur en rust voelt die hij wel bij de andere ouder ervaart. Sommige kinderen zijn daar gevoelig voor. Soms hebben ze geen zin om te fietsen van de andere ouder naar school of dat ze bij de ene ouder heel veel op de iPad mogen en bij de andere ouder niet. Het kan ook liggen aan een nieuwe partner. Of misschien vinden zij het gezeul met al die spullen vervelend. Misschien missen ze de kat. Of ze missen de mama. Oplossing kan zijn: een T-shirt van mama meegeven om in te slapen, een foto van mama meegeven of af en toe met mama bellen of juist niet. Hoe doe je de overdracht? Hoe doe je het afscheid? Vraag je kind wat er speelt. Wat zou een kind wel willen? Hoe zou het wel werken? Als een kind kan aangeven waarom hij niet naar de andere ouder wil, dan kun je zoeken naar oplossingen en een plan maken. Pas op dat je als ouder niet gaat invullen, preken of relativeren. Luister (ook tussen de regels door) naar je kind en kijk hoe je je kind erbij kan helpen.
Terugkijken? De gehele presentatie inclusief meer persoonlijke voorbeelden van Tischa Neve kan je bekijken via deze link.